27 yıl evvel Türkiye’nin zelzele riski yüksek fayları açıklanmıştı: Harita neler anlatıyor?
6 Şubat tarihinde Türkiye’nin 13.5 milyonluk nüfusunu içeren ve 10 vilayetini etkileyen 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki sarsıntılar geri alınamaz hasarlara neden oldu. Türkiye ve dünya tüm kaynaklarını sarsıntı bölgesine çevirmiş durumda. Yaşanan bu sarsıntı felaketi beraberinde sorulması gereken soruları da gündeme taşıdı. Çünkü Türkiye, daha doğrusu bilim insanlarımız on yıllardır bu gölgede zelzele olacağını söylüyordu. 1996 yılında, bundan 27 yıl önce yayınlanan ‘Türkiye’nin mümkün sismik boşluk haritası’ ve onun yazarları Ramazan Demirtaş ve Rüçhan Yılmaz bizleri aslında uyarmıştı.
Elbette bilim insanları bizleri yalnızca 1996 yılında uyarmadı, o tarihten günümüze kadar Türkiye’nin önde gelen bilim insanları Türkiye’nin zelzele riskinin yüksek olduğu bölgelerini tekraren kere söylemişti. Kahramanmaraş’ta yaşadığımız yıkıcı zelzele de bu telaffuzlarda işaret edilen bölgelerden birisi.
Türkiye’nin sismik boşluk haritasına geçmeden evvel birtakım bilgileri önden vermemiz gerekiyor. Yer bilimciler, yapmış oldukları çalışma sonucunda uzunca bir mühlet hareketsiz kalan faylarda zelzele riskinin daha yüksek olduğunu keşfetti. Hareketsiz kalan, sismik aktivite üretmeyen bölgeler ise “sismik boşluk” olarak isimlendirildi. Bilimsel datalar, levhanın yapısı, gerilimin büyüklüğü üzere kolay matematiksel süreçlerin sonucunda bir bölgenin, daha doğrusu fayın ne kadar büyüklükte bir sarsıntı üreteceği büyük bir doğruluk hissesiyle saptanabiliyor. Saptanamayan tek şey ise sarsıntının ne vakit olacağıdır. Bu bağlamda, Kahramanmaraş’ta olması beklenen sarsıntının boyutu aslında yer bilimciler tarafından biliniyordu ve kamuoyu ile paylaşılıyordu.
Peki Türkiye’nin sismik boşluk haritası nedir?
Jeoloji Mühendisi Ramazan Demirtaş ve Rüçhan Yılmaz tarafından 1996 yılında yayınlanan ‘Türkiye’nin Sismotektoniği’ isimli çalışmada Türkiye’nin sismik boşlukları yani zelzele riski yüksek bölgeleri faylara göre dağıtılmıştı. Yapılan çalışmada şu sözler dikkat çekiyor:
“Doğu Anadolu fayı, yüzyılımızda ve evvelki yüzyıl içerisinde olduğu üzere sismik olarak epey sessiz bir devir geçirmektedir. Bu faydaki sismik boşlukların dağılımları, muhtemelen Kuzey Anadolu Fayı’ndaki 1939-1967 sarsıntı serisine misal bir zelzele serisinin önümüzdeki yüzyıl içerisinde oluşabileceğini göstermektedir. Bu fayın kısa bir mühlet içerisinde büsbütün kırılmasına neden olabilecek 1939 Erzincan sarsıntısına misal bir büyük sarsıntı tetikleme rolü üstlenebilir.” Çalışmada Doğu Anadolu fayının bu işaret edilen kısımlarında çalışmaların ağırlaştırılması, zelzele tehlikesinin belirlenmesi ve ziyanların ez aza indirilmesi için tedbirlerin alınması vurgulanıyor.
Dr. Demirtaş, yapmış olduğu çalışmanın tekrar gündeme gelmesinin akabinde Twitter hesabı aracılığıyla 1996 yılında günümüze uzanan, işaret ettiği bölgelerde meydana gelen sarsıntılara de dikkat çekti. Dr. Demirtaş, ayrıyeten haritanın şimdiki 2023 versiyonunu ve beklenen zelzeleleri de gösterdi. Üstteki görselden de görüleceği üzere Kuzey Anadolu Fayı’nın geçtiği Marmara‘da 1766’dan beri sarsıntı olmadı ve burası riskli bir bölge. Tıpkı şekilde Erzincan Çayılı – Erzurum Askale bölgesinde risk teşkil ediyor. Aşağıdaki sarsıntılar ise çalışmanın yayınlandığından sonra yaşanan zelzeleler. - 1998 Ceyhan sarsıntısı (6.3)
- 2000 Akşehir zelzelesi (6.0)
- 2002 Eber-Çay zelzelesi (6.2 ve 6.0)
- 2011 Van sarsıntısı (7.2)
- 2017 Gökova sarsıntısı (6.6)
- 2020 Doğanyol sarsıntısı (6.8)
- 2023 Pazarcık sarsıntısı (7.7)
Türkiye, Geç Tersiyer periyodunda birleşmiş kıtasal modüllerden oluşmuş genç bir kara kesimi. Türkiye tıpkı vakitte bilhassa Ege olmak üzere en faal zelzele bölgelerine sahip. Münasebetiyle sarsıntılar Türkiye’nin bir modülü. Kurulacak kentler, inşa edilecek binalar bu gerçek göz önüne alınarak yapılmalı. Türkiye’nin sarsıntı gerçeğini ve risklerini anlatan, araştıran ve projeler üreten bilim insanları daha fazla dinlenmeli. Gerçekten Demirtaş ve Yılmaz’ın yapmış olduğu bu çalışma yer bilimcilerin söylemiş olduğu ikazlardan sırf biri.
